Plaatselijke zwelling van de huid

Wanneer heb je een plaatselijke zwelling van de huid?

Een plaatselijke zwelling (bultje, knobbeltje) van de huid komt voor in verschillende vormen en maten. Vaak is de zwelling onschuldig (goedaardig). Soms is de zwelling kwaadaardig (huidkanker) of kan deze later kwaadaardig worden.

Goedaardige zwellingen

Goedaardige zwellingen kunnen geen kwaad. Meestal hoeven ze niet te worden weggehaald. Soms kunnen de zwellingen klachten geven, zoals pijn of jeuk. Ook kunnen ze storend (niet mooi) zijn of op een onhandige plek zitten. Dan kunnen ze worden weggehaald. Overleg daarvoor met je huisarts.

Verruca seborrhoica (ouderdomswrat)

Ouderdomswratten komen vaak voor. Ze nemen toe bij het ouder worden. De oorzaak is niet helemaal duidelijk. Ouderdomswratten hebben een ruw oppervlak. Ze zijn huidkleurig, zwart, licht- of donkerbruin van kleur. Het hobbelige oppervlak lijkt een beetje op een bloemkool. Ze komen over het hele lichaam voor, behalve op handpalmen, voetzolen en lippen. Ouderdomswratten zijn niet besmettelijk.

Fibroma pendulans (skin tag)

Een skin tag is een goedaardige rubberachtige uitstulping van de huid. Deze komt vaak voor in de oksels, de hals, en soms op het ooglid. Het is niet duidelijk wat de oorzaak is. Bij zwangerschap, diabetes en overgewicht komen ze vaker voor.

Dermatofibroom

Een dermatofibroom is een hard knobbeltje in de huid dat langzaam groeit. Het kan veel verschillende kleuren hebben, van huidkleurig tot blauw, bruin en zwart. Ze komen vaak voor op de onderbenen bij volwassenen. Soms kunnen dermatofibromen pijn en jeuk geven. Ze gaan niet vanzelf over. Als ze zijn weggehaald, kan de zwelling terugkomen.

Atheroomcyste (talgkliercyste)

Een talgkliercyste ontstaat als een talgkliertje in de huid verstopt raakt. Huidschilfers en talg hopen zich dan op onder de huid. Talgkliercystes kunnen geen kwaad. Wel kunnen ze groot worden en pijn gaan doen, of ontstoken raken als er een bacterie bijkomt. Een talgkliercyste kan alleen worden weggehaald als hij niet ontstoken is. Als een talgkliercyste wel ontstoken is, wordt deze soms ingesneden, zodat de vuiligheid eruit kan.

Lipoom (vetbult)

Een vetbult is een kleine ophoping van vetcellen onder gewoon uitziende huid. Een vetbult kan alleen of op meerdere plekken op het lichaam voorkomen. Vaak kan de vetbult heen en weer bewegen onder de huid. Afhankelijk van de plaats kun je er lichte pijn van hebben. Dit kan geen kwaad.

Moedervlek

Moedervlekken ontstaan door een opeenhoping van pigment. Iedereen heeft ze. Hoeveel je er hebt is erfelijk bepaald. Het heeft ook te maken met hoeveel je in je jeugd in de zon bent geweest. Ze zien eruit als bruine of zwarte vlekjes op de huid. Moedervlekken kunnen vlak zijn of juist op de huid liggen en wat uitsteken.  Een moedervlek is over het algemeen goedaardig en dus onschuldig. Als je een moedervlek hebt die verandert of onrustig is, kun je die het beste door je huisarts laten beoordelen.

Zwellingen die later kwaadaardig kunnen worden

Sommige zwellingen die een kwaadaardige aandoening kunnen worden, zijn door de arts goed te herkennen. Bij anderen is het nodig een stukje weefsel (een biopt) af te nemen of het hele plekje te verwijderen om onder de microscoop vast te stellen wat het is. De behandeling die hierna nodig is, verschilt per aandoening.

Actinische keratose

Actinische keratose is een opgestapelde beschadiging van de huid, veroorzaakt door zonlicht. Hierdoor kun je ruwe, huidkleurige of lichtbruine plekjes op de huid krijgen. Deze kunnen soms een beetje pijnlijk zijn. Het komt veel voor op oudere leeftijd. Deze plekjes zitten vaak op plekken die veel aan zonlicht blootgesteld zijn, zoals in het gezicht en op de handen. Actinische keratose kan een voorstadium zijn van plaveiselcelkanker, een vorm van huidkanker. De kans hierop is kleiner dan 1%, de meeste actinische keratosen blijven dus goedaardig. Actinische keratose kan op verschillende manieren behandeld worden. De plekken kunnen worden weggehaald door ze te bevriezen. Soms wordt er een crème voorgeschreven die als chemotherapie in de huid werkt. Ze kunnen ook worden weggeschraapt of met een laser worden behandeld.

Ziekte van Bowen

De ziekte van Bowen is een mogelijk voorstadium van plaveiselcelkanker, een type huidkanker. Het begint als een rode en soms bruine, schilferende plek, vaak met korstjes. Een gebruikelijke plek voor de ziekte van Bowen is de onderbenen. Maar het kan ook op andere plekken voorkomen. Het komt vooral voor op oudere leeftijd en bij mensen die veel in de zon zijn geweest. Ook bij mensen met een verminderde afweer komt het voor. De plek kan op verschillende manieren worden behandeld. Behandeling is nodig om te voorkomen dat de plek verandert in plaveiselcelkanker. De plek kan weggesneden, bevroren of behandeld worden met een crème die als chemotherapie in de huid werkt.

Lentigo maligna

Een lentigo maligna is een moedervlek die wordt gezien bij mensen die veel en/of lang in de zon zijn geweest. Ze komen meestal voor bij oudere mensen in het gezicht, op de romp of de handruggen. Het gaat vaak om een grote, grillig gevormde (niet-symmetrische), bruinzwarte vlek. Een lentigo maligna kan overgaan in een melanoom, een ernstige vorm van huidkanker. Dit gebeurt bij ongeveer 2-3% van de vlekken. Daarom moet een lentigo maligna altijd worden weggehaald.

Atypische moedervlek

Soms kan een moedervlek atypisch zijn. Dit betekent dat hij er anders uitziet dan een normale moedervlek. Een moedervlek is bijvoorbeeld atypisch als de kleur, grootte, vorm en begrenzing anders zijn dan bij een normale moedervlek. Als je (huis)arts twijfelt over de moedervlek, zal deze worden weggehaald. Onder een microscoop wordt dan bekeken of het gaat om een onschuldige, een atypische of een kwaadaardige moedervlek. Als je meerdere atypische moedervlekken hebt (5 of meer), heb je meer risico om ooit een melanoom te krijgen, een ernstige vorm van huidkanker.

Kwaadaardige zwellingen

Basaalcelkanker

Basaalcelkanker is de meest voorkomende vorm van huidkanker in Nederland. De kans op basaalcelkanker wordt groter als je ouder wordt  en je meer bent blootgesteld aan zonlicht en zonverbranding. Het komt dan ook vaak voor in het gezicht. Het ziet eruit als een huidkleurige, ronde zwelling die soms wat glanst en waar je kleine bloedvaatjes op kunt zien. Soms ontstaat er een wondje wat maar niet geneest. Er moet een stukje weefsel worden weggehaald om de juiste diagnose te kunnen stellen. Basaalcelkanker zaait zich bijna nooit uit, en is daardoor de minst kwaadaardige vorm van huidkanker. Het moet wel altijd behandeld worden, meestal gebeurt dit door de zwelling weg te snijden.

Plaveiselcelkanker

Plaveiselcelkanker kan ontstaan uit actinische keratose en de ziekte van Bowen, maar het kan ook als een nieuwe zwelling in de huid ontstaan. In het begin is plaveiselcelkanker vaak moeilijk te herkennen. Het ziet er dan uit als een wondje of een huidkleurig tot rood bultje. Later wordt het plekje groter, gaat het schilferen of krijgt het korstjes. Het kan ook pijnlijk zijn of af en toe bloeden. Plaveiselcelkanker is een vorm van huidkanker die vooral voorkomt als je ouder wordt. Het komt vooral voor bij mensen die veel in de zon zijn geweest en/of verbrand zijn. De afwijking komt het meest voor op de plaatsen waar je veel zonlicht krijgt, zoals gezicht, onderarmen, handruggen en onderbenen. Ook een verminderde afweer en roken verhogen de kans. Plaveiselcelkanker moet behandeld worden, omdat het zonder behandeling diep de huid, spieren en/of het bot in kan groeien. Plaveiselcelkanker kan uitzaaien naar andere plaatsen in het lichaam, zoals de lymfeklieren en andere organen. Dit gebeurt in 2-5% van de gevallen. De afwijking moet daarom weggesneden worden. Soms moet er bestraling of chemotherapie worden gegeven, bijvoorbeeld bij uitzaaiingen. Soms moeten er ook lymfeklieren worden weggehaald.

Melanoom

Een melanoom is een vorm van huidkanker. Het ontstaat uit pigmentcellen (melanocyten) in de huid. Een melanoom kan op het hele lichaam ontstaan. Het kan ontstaan in een nieuw groeiend plekje of in een moedervlek die er al langer zit. Een melanoom is gevaarlijk omdat het snel groeit, diep de huid en andere weefsels in kan groeien en kan verspreiden (uitzaaien) naar lymfeklieren en organen. Bij twijfel over een moedervlek of een snel groeiend plekje op de huid, is het belangrijk om contact op te nemen met je huisarts. Zonverbranding en erfelijke aanleg spelen een rol in het krijgen van melanoom. Bij de volgende kenmerken van een moedervlek of plekje op de huid moet je alert zijn:

·      Groei

·      Verandering van kleur

·      Onregelmatige omtrek

·      Korstjes, bloeden

·      Jeuk, pijn

·      Kleurverschillen binnen dezelfde vlek.

Een afwijking die lijkt op melanoom moet worden weggehaald. Er wordt dan onder een microscoop gekeken of het om een melanoom gaat en wat de ernst van de afwijking is. Soms is een tweede operatie nodig. Zo wordt de kans op terugkeer verkleind. Bij een uitgezaaid melanoom kan er aanvullende behandeling nodig zijn, bijvoorbeeld chemotherapie of radiotherapie. Het melanoom is de meest agressieve vorm van huidkanker. De kans op genezing hangt af van de dikte van het melanoom en of het melanoom uitgezaaid is. 

Wat kun je zelf doen?

·      Je lichaam controleren.

Controleer je lichaam regelmatig op (nieuwe) verdachte plekjes, vooral als je eerder een zwelling van de huid hebt gehad die kwaadaardig was of kon worden. Heb je plaveiselcelkanker in je gezicht (gehad), controleer dan ook regelmatig de lymfeklieren in je hals.

·      Je huid beschermen.

Bescherm je huid goed tegen de zon met zonnebrandcrème, een pet of hoed en met kleding. Ga niet in de volle zon zitten, zeker niet tussen 12.00 uur en 15.00 uur.

·      Niet pulken.

Krab niet aan de huidafwijking en probeer deze niet op een andere manier zelf weg te halen. Overleg met je huisarts of de zwelling weggehaald kan of moet worden.

Heb je medicijnen nodig?

Of je medicijnen nodig hebt, is afhankelijk van het soort afwijking. Soms kunnen de ziekte van Bowen, een lentigo maligna en actinische keratose met een crème worden behandeld. De arts zal de mogelijkheden met je bespreken. Als er sprake is van huidkanker, geeft de arts aan of je medicijnen nodig hebt.

Bel je huisarts als je naast een plekje of zwelling deze klachten hebt:

·      Een moedervlek die groeit, verandert van kleur of vorm, bloedt, jeukt, pijnlijk is en/of een korstje heeft gekregen.

·      Een grote hoeveelheid opvallende moedervlekken.

·      Twee of meer familieleden met melanoom.

·      Huidplekjes waar telkens nieuwe korstjes op vormen of wondjes die niet genezen

·      Een groeiend plekje in de huid

Bel ook met je arts bij twijfel, vragen of zorgen over je klacht. Ook als de klachten erger worden of veranderen, kun je het beste contact met je huisarts opnemen.

Bronnen

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Quin medisch specialisten, medisch onderzoekers en met gebruik van publieke bronnen.