Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA)
Wanneer heb je een SOA?
Een seksueel overdraagbare aandoening (soa) is een infectie die je kunt oplopen door onveilig te vrijen met iemand anders. Het wordt ook wel een geslachtsziekte genoemd. Een soa kan klachten geven die meteen na besmetting ontstaan, maar het kan ook een tijd duren voordat je klachten krijgt. Van sommige soa’s krijg je zelfs helemaal geen klachten. Zo kun je anderen besmetten zonder dat je het door hebt. Het is dus belangrijk je te laten testen als je onveilig hebt gevreeën. Ook als je geen klachten hebt. Als je een soa niet laat behandelen, kun je er namelijk ernstige klachten van krijgen, zoals ontstekingen of onvruchtbaarheid. Gelukkig zijn de meeste soa’s met medicijnen goed te behandelen.
Een soa kun je op verschillende manieren oplopen. Dit kan door contact tussen penis en vagina of anus zonder een condoom te gebruiken. Maar dit kan ook door te vingeren, af te trekken of te pijpen zonder condoom of te beffen zonder beflapje. Of als je direct na iemand anders een dildo of vibrator gebruikt. Het HPV-virus dat genitale wratten veroorzaakt kan net als schaamluis ook doorgegeven worden door contact met bijvoorbeeld handdoeken. De soa’s hepatitis B en HIV kun je ook doorgeven als jouw bloed in contact komt met het bloed van iemand anders. Dit kan gebeuren door onveilig te vrijen. Maar dit kan bijvoorbeeld ook gebeuren door tijdens het gebruik van drugs naalden te delen die niet schoon zijn, scheermesjes te delen of als een tatoeage met vieze naalden wordt gezet.
Een soa kan verschillende klachten geven. Klachten waar je last van kan hebben zijn pijn bij het plassen, (veranderde) afscheiding uit vagina, penis of anus, opgezette klieren in de liezen, jeuk bij de geslachtsdelen, wratten of blaasjes, gele huid of geel oogwit. Vrouwen kunnen ook vaginaal bloedverlies hebben na het vrijen of tussen de menstruaties in. Ook kunnen ze pijn in de onderbuik krijgen. Bij mannen kan de balzak pijn gaan doen en opzwellen.
De belangrijkste soa’s zijn:
– Chlamydia is de meest voorkomende soa en wordt veroorzaakt door een bacterie. Chlamydia geeft vaak geen klachten, vooral bij vrouwen. Als je wel klachten krijgt, kun je klachten krijgen zoals pijn bij het plassen, afscheiding, pijn in de onderbuik, bloedverlies tussen menstruaties of na seks. Bij anale seks of orale seks kan je klachten krijgen aan de anus of aan de keel. Een langer bestaande infectie kan onvruchtbaarheid bij de vrouw veroorzaken en een ontsteking van de bijbal bij mannen. Het is dus belangrijk je op tijd te laten testen en behandelen. Het testen gebeurt door urine-onderzoek bij mannen en een vaginale (zelf)test bij vrouwen. Chlamydia kan goed behandeld worden met antibiotica.
– Gonorroe wordt ook wel ‘druiper’ genoemd en wordt veroorzaakt door een bacterie. Gonorroe geeft soms geen klachten, vooral bij vrouwen. Als je wel klachten krijgt, kun je klachten krijgen zoals pijn bij het plassen, groen/gele vaginale afscheiding of waterige of pussige afscheiding uit de penis. Een langer bestaande infectie kan onvruchtbaarheid bij de vrouw veroorzaken en een ontsteking van de bijbal bij mannen. Het is dus belangrijk je op tijd te laten testen en behandelen. Het testen gebeurt door urine-onderzoek bij mannen en een vaginale (zelf)test bij vrouwen. Gonorroe kan goed behandeld worden met antibiotica.
– Trichomonas wordt veroorzaakt door een parasiet. Trichomonas geeft vaak geen klachten, vooral bij mannen. Het kan ook klachten geven zoals pijn bij het plassen. Bij vrouwen kan het ook geelgroene vaginale afscheiding geven, vaak ook met jeuk en soms roodheid van de vagina en schaamlippen. Het testen gebeurt door urine-onderzoek bij mannen en een vaginale test bij vrouwen. Trichomonas kan goed behandeld worden met medicijnen.
– Genitale wratten zijn een veel voorkomende soa. Het zijn kleine roze/huidkleurige vaak bloemkoolvormige plekjes bij de penis, vagina of anus. Ze worden veroorzaakt door een virus, het HPV-virus. Genitale wratten kunnen vervelend zijn maar kunnen geen kwaad. Ze gaan vaak na een jaar tot 2 jaar vanzelf over. Je bent ook als de wratjes weg zijn nog wel besmettelijk en je kunt het virus op anderen overdragen. Niet iedereen die het virus heeft, krijgt ook wratjes. Je hoeft genitale wratten niet te laten behandelen. Als je er wel iets aan wilt doen, kun je de wratjes zelf behandelen door ze aan te stippen met een medicijn of je kunt ze laten behandelen door de huisarts. Vrijen met condoom beschermt niet helemaal tegen besmetting met genitale wratten, omdat de wratjes zich vaak ook buiten het gebied van het condoom bevinden. Waarschuw een ander dus als je last hebt van deze wratjes.
– Herpes genitalis wordt veroorzaakt door een virus. Na besmetting kun je eerst last krijgen van wat klachten die op griep lijken, daarna kunnen pijnlijke blaasjes bij de schaamlippen, anus of penis ontstaan. Je kunt ook last hebben van branderigheid bij het plassen. Het kan ook zijn dat je helemaal geen klachten krijgt. Je bent besmettelijk als je blaasjes hebt, maar ook een paar dagen ervoor en erna. Vrijen met condoom beschermt niet helemaal tegen besmetting met herpes genitalis, omdat de besmette huid zich ook buiten het gebied van het condoom kan bevinden. Waarschuw een ander dus als je last hebt van een herpes-infectie. De infectie verdwijnt vanzelf binnen 3 weken maar kan terugkomen omdat het virus in je lichaam aanwezig blijft. De eerste infectie is meestal het vervelendst. Bij veel klachten kun je een behandeling krijgen met een virusremmer. De huisarts kan met lichamelijk onderzoek de diagnose stellen. Bij twijfel kan er een beetje vocht uit de blaasjes afgenomen worden met een wattenstokje. Als je eerste infectie tijdens je zwangerschap is, moet je overleggen met je huisarts omdat je tijdens de bevalling je kindje kunt besmetten.
– Syfilis wordt veroorzaakt door een bacterie. Nadat je besmet bent geraakt maak je verschillende stappen door die verschillende klachten kunnen geven. In de eerste en tweede stap kan het ook zijn dat je geen klachten hebt. Tijdens de eerste stap ontstaat er een pijnloze harde zweer op je penis, schaamlippen of mond. Je kunt hierbij ook merken dat de lymfeklieren in dat gebied opzwellen. De zweer verdwijnt vanzelf binnen 3 maanden. De tweede stap begint drie tot acht weken later. Nu kunnen er griepachtige symptomen ontstaan, kale plekken tussen de haren, vlekkerige huidafwijkingen op handpalmen en voetzolen, witgrijze wratjes op penis, vagina en anus en ontsteking aan de ogen. Als de syfilis niet behandeld is, blijf je de besmetting bij je dragen. Er kan nu een periode aanbreken dat je helemaal geen klachten hebt, maar je blijft wel besmettelijk voor anderen. Na 2 tot 30 jaar kan de derde stap beginnen en kan de ziekte weer actief worden in huid, gewrichten en hersenen. Het kan ernstige gevolgen hebben zoals verwardheid en verlamming. Het is dus belangrijk syfilis op tijd te behandelen. Syfilis kan met bloedonderzoek vastgesteld worden. Syfilis is goed te behandelen met antibiotica als dit op tijd gebeurt. Na 6 en 12 maanden wordt je bloed opnieuw gecontroleerd om te kijken of de behandeling goed is aangeslagen.
– Hepatitis B is een virus dat een ontsteking van de lever veroorzaakt. De klachten die je kunt krijgen ontstaan pas laat en zijn moeheid, verminderde eetlust, koorts, griepverschijnselen en gele huidskleur of een gele verkleuring van je oogwit. Vaak heb je helemaal geen klachten. Als de infectie langer bestaat kan er verlittekening van de lever ontstaan en zelfs leverkanker. Het is dus belangrijk hier op tijd bij te zijn. Hepatitis B kan met bloedonderzoek vastgesteld worden. Hepatitis B kan vanzelf genezen na 6 maanden, maar dit gebeurt niet altijd. Als behandeling van hepatitis B nodig is, verwijst de huisarts naar een specialist.
– HIV is een zeldzame maar mogelijk gevaarlijke SOA. Het wordt veroorzaakt door een virus. Dit virus verzwakt je eigen afweersysteem waardoor je makkelijker een infectie oploopt en hier ook zieker van wordt. Na een besmetting met HIV krijgt een deel van de mensen geen klachten. Als je wel klachten krijgt, ontstaan er griepachtige klachten of huiduitslag. Deze klachten gaan vanzelf voorbij. Het duurt vaak maanden tot jaren tot er weer opnieuw klachten ontstaan, als HIV in de tussentijd niet behandeld wordt. Als het HIV-virus het afweersysteem steeds verder aantast, kunnen er gevaarlijke ontstekingen ontstaan. Ook kunnen er andere problemen zoals dementie en kanker ontstaan. HIV is niet te genezen, maar is wel goed te behandelen met virusremmers om dit soort ernstige klachten te voorkomen. HIV kan met bloedonderzoek vastgesteld worden.
– Schaamluis is een luis die graag zit op warme, behaarde en vochtige plekken. De schaamluis kan van de ene naar de andere persoon kruipen bij intiem contact zoals seks, maar ook door naast elkaar liggen, dezelfde handdoek gebruiken of hetzelfde bed gebruiken. Helaas kun je met een condoom besmetting niet voorkomen. Meestal heb je last van jeuk en soms kun je de luis of neten zien. Schaamluis is niet gevaarlijk. Je kunt het behandelen met een lotion of door je schaamhaar af te scheren.
Wat kun je zelf doen?
Vrij veilig.
Zorg dat je altijd condooms op zak hebt en dat je weet hoe je ze moet gebruiken. Zorg ervoor dat je een condoom of beflapje gebruikt bij pijpen, aftrekken of beffen. Gebruik ieder een eigen dildo of vibrator, of doe er voor ieder een schoon condoom omheen als je hem samen gebruikt. Laat je ook niet overhalen om onveilig te vrijen.
Laat je testen.
Het is verstandig om je te laten testen op soa’s als je onveilig hebt gevreeën, ook al heb je geen klachten. Het is verstandig om je ook te laten testen als je wél veilig hebt gevreeën, maar je klachten hebt die bij een soa kunnen passen. Ook is het verstandig jou en je partner te testen als je een nieuwe relatie hebt, en je graag zonder condoom wilt vrijen. Ben je gewaarschuwd door iemand waarmee je hebt gevreeën omdat hij of zij een soa heeft? Ook dan moet je je laten testen.
Sommige mensen hebben meer risico om een soa te krijgen. Bijvoorbeeld als je jonger bent dan 25 jaar, je meer dan 3 onveilige seksuele contacten gehad hebt in het afgelopen half jaar, je een man bent en met andere mannen seksueel contact gehad hebt, je in de prostitutie werkt of als je prostituees bezoekt. Ook als je zelf afkomstig bent uit of seksueel contact gehad hebt met iemand afkomstig uit Suriname, de voormalige Nederlandse Antillen, Turkije, Marokko, Afrika, Zuid-Amerika, Azië of Oost-Europa. Soa’s komen in deze landen veel voor.
Een soa-test kun je doen via de huisarts. Hou er wel rekening mee dat deze soa-test van je eigen risico af gaat. Sommige mensen kunnen zich gratis laten testen bij de soa-poli van de GGD omdat zij meer risico op een soa lopen. Kijk hiervoor op de website van de soa-poli bij jou in de buurt.
Moment van testen.
Als je klachten hebt, ga dan direct naar je huisarts om een soa-test te doen. Ook al is het seksuele contact heel kort geleden. Als je geen klachten hebt, dan hangt het moment van testen af van het soort soa waarop je test. Om chlamydia en gonorroe te testen, kun je al 3 weken na het seksuele contact testen. Bij trichomonas kan dit na 4 weken. Om op syfilis, hepatitis B en HIV te testen, moet er 3 maanden tussen het seksuele contact en het moment van testen zitten.
Partnerwaarschuwing.
Als je een soa hebt, is het belangrijk om degene(n) waarmee je seksueel contact gehad hebt ook te waarschuwen. Zo voorkom je dat iemand een soa heeft zonder het te weten en daardoor anderen kan besmetten, en zo voorkom je ook dat iemand er gezondheidsklachten van krijgt. Overleg met je huisarts over welke periode in het verleden je mensen moet waarschuwen. Meestal gaat dit over de afgelopen 6 maanden.
Heb je medicijnen nodig?
Als je een soa hebt, dan heb je bijna altijd medicijnen nodig. Overleg met je huisarts wat voor jou de beste behandeling is en hoe je eventuele medicijnen moet gebruiken. De meeste soa’s worden door de huisarts of de soa-poli van de GGD behandeld. Soms moet je verwezen worden naar de specialist voor een behandeling.
Bel je huisarts als je seksueel actief bent en:
– Je klachten hebt van pijn bij het plassen, pijn in de onderbuik, afscheiding uit penis, vagina of anus of opgezette klieren in de liezen.
– Je klachten hebt van wratjes, blaasjes of een zweer op de huid rond de geslachtsdelen.
– Je klachten hebt van vaginaal bloedverlies tussen menstruaties of na seks.
– Je geen klachten hebt, maar onveilig gevreeën hebt of het condoom gescheurd of afgegleden is tijdens de seks.
– Je gewaarschuwd bent door iemand anders die een soa heeft.
– Je behandeld bent voor een soa maar je nog steeds klachten hebt.
– Je een soa-test wilt doen.
Bel met spoed de huisarts, de huisartsenpost of de soa-poli van de GGD als:
– Je onveilig gevreeën hebt met iemand die (waarschijnlijk) besmet is met hepatitis B of HIV.
Bel ook met je arts bij twijfel, vragen of zorgen over je klacht. Ook als de klachten erger worden of veranderen, kun je het beste contact met je huisarts opnemen.
Bronnen
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Quin medisch specialisten, medisch onderzoekers en met gebruik van publieke bronnen.