Vaccinatie tegen COVID-19

Het ontwikkelen en keuren van de vaccins

Sinds de COVID-19 pandemie is uitgebroken, zijn er wetenschappers over de hele wereld aan de slag gegaan om een vaccin te ontwikkelen tegen COVID-19. Het keuren van vaccins wordt gedaan door het Europese geneesmiddelenbeoordelingscomité van de EMA (Europees Geneesmiddelen Agentschap). Dit is een samenwerking tussen wetenschappers van de verschillende lidstaten van de Europese Unie. Namens Nederland zit het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) in dit comité. Als er een vaccin gekeurd wordt, dan wordt er gekeken naar werkzaamheid, kwaliteit en veiligheid. Een vaccin wordt alleen goedgekeurd als het op al deze vlakken goed werkt. COVID-19 vaccins die momenteel goedgekeurd zijn door de EMA mogen binnen de Europese Unie gebruikt worden. De beschrijving en de resultaten van het keuren van COVID-19 vaccins door de EMA, is terug te vinden in het beoordelingsrapport. Dit beoordelingsrapport is in te zien via de website van de EMA.

Veel mensen vragen zich af of het ontwikkelen en keuren van deze vaccins niet veel te snel is gegaan. Normaal gesproken duurt dit soms wel langer dan 10 jaar. Dat het bij de COVID-19 vaccins zoveel sneller is gegaan, heeft verschillende redenen:

• COVID-19 is een wereldwijd probleem

Daarom wordt er over de hele wereld veel tijd en geld vrijgemaakt om vaccins te ontwikkelen. Er zijn meer mensen dan normaal betrokken bij het ontwikkelen en keuren van

COVID-19 vaccins.

• Er is al ervaring met het ontwikkelen van vaccins

Omdat er al kennis is over het ontwikkelen van vaccins, kan met deze kennis verder gewerkt worden aan de ontwikkeling van een COVID-19 vaccin. Ook is er eerder al kennis opgedaan over andere coronavirussen, zoals SARS en MERS. Ook deze kennis kan gebruikt worden bij het ontwikkelen van een COVID-19 vaccin.

• Verschillende onderzoeksfases gebeuren in minder tijd

Normaal gesproken gebeuren de verschillende fases van een onderzoek na elkaar. Bij het ontwikkelen van het COVID-19 vaccin, zijn er fases tegelijkertijd uitgevoerd. Ook kon de EMA al eerder beginnen met het beoordelen van de vaccins. Wat hierbij belangrijk is, is dat er geen stappen bij de ontwikkeling en beoordeling worden overgeslagen. Er wordt alleen veel meer werk gedaan in minder tijd. Ook is het COVID-19 vaccin precies op dezelfde manier beoordeeld als andere vaccins. Het COVID-19 vaccin moet aan dezelfde eisen voldoen als ieder ander vaccin.

Veiligheid van de vaccins

In de laatste fase van het ontwikkelen van een vaccin, wordt het vaccin op een grote groep mensen getest. Deze fase wordt fase 3 genoemd. Normaal gesproken wordt een vaccin op tienduizenden mensen getest. Bij de COVID-19 vaccins is dit zelfs gebeurd op 30.000 tot 60.000 mensen. Er wordt dus in een hele grote groep mensen gekeken naar bijwerkingen van het vaccin. Er wordt ook gekeken naar de ernst van de bijwerkingen. De kans dat er nog een zeldzame ernstige bijwerking gevonden wordt nadat een vaccin is goedgekeurd, is klein. Het is alleen niet mogelijk om deze kans op een ernstige bijwerking helemaal weg te nemen. Daarom wordt er na de goedkeuring van een vaccin doorgegaan met onderzoek naar de veiligheid en de effectiviteit van het vaccin. Als er dan toch nog een onverwachte ernstige bijwerking optreedt, kan er snel ingegrepen worden.

Als je gevaccineerd bent, word je geregistreerd in een vaccinatieregister. In dit register staat welk vaccin je hebt gekregen en wanneer. Zo weet je allereerst zelf welk vaccin je precies hebt gekregen. Daarnaast is het op deze manier makkelijk om je op het juiste moment op te roepen voor de tweede vaccinatie. Ook kun je geïnformeerd worden als er toch een probleem is met het vaccin dat jij hebt gekregen. Via het vaccinatieregister kan er ook gekeken worden hoe vaak er bijwerkingen worden gemeld. Ook wordt er gekeken wie deze bijwerkingen precies krijgen. Daarnaast wordt er gekeken hoe effectief het vaccin is en of er verschil zit bij bijvoorbeeld mensen van verschillende leeftijden.

Mutaties van het virus

Als een virus veranderd is, dan noemen we dat een mutatie. Dat een virus in de loop der tijd muteert, is normaal. Het verschilt per virus hoe snel dit precies gaat. Als een virus muteert is het belangrijk om te weten wat voor gevolgen dit heeft voor de klachten die het virus geeft. Daarnaast is het belangrijk om te weten of de vaccins tegen het gemuteerde virus nog steeds goed werken. Van COVID-19 zijn er ook nieuwe mutaties bekend, zoals de Britse variant. Tot nu toe lijken de beschikbare vaccins ook tegen deze mutaties te werken. Wereldwijd wordt er continu gekeken naar mutaties en de werking van de vaccins tegen deze mutaties. Vaccins kunnen eventueel aangepast worden als blijkt dat ze tegen een bepaalde mutatie niet goed werken.

Beschikbare vaccins

Op dit moment zijn er 2 vaccins tegen COVID-19 goedgekeurd door de EMA. Het eerste vaccin dat werd goedgekeurd is van de fabrikant Pfizer/BioNTech. Het tweede vaccin dat is goedgekeurd, is van de fabrikant Moderna. Deze vaccins bestaan allebei uit twee prikken. Een derde vaccin, van de fabrikant AstraZeneca wordt momenteel beoordeeld door de EMA.

Volgorde van vaccineren

Alle mensen in Nederland van 18 jaar en ouder krijgen uiteindelijk een uitnodiging voor een vaccinatie tegen COVID-19. Omdat er niet meteen een grote hoeveelheid van het vaccin beschikbaar is, wordt er gevaccineerd in groepen. In welke volgorde deze groepen gevaccineerd worden, is vastgelegd in een planning. In deze planning wordt ook bepaald welk soort vaccin per groep gegeven wordt en door wie de groep gevaccineerd wordt. Deze planning kan tussentijds weer veranderen doordat het van een aantal dingen afhankelijk is. Zo is de planning afhankelijk van of en wanneer er COVID-19 vaccins worden goedgekeurd. Ook is het afhankelijk van de hoeveelheid vaccins die geleverd worden en het moment waarop dat gebeurt. Daarnaast is het afhankelijk van de manier waarop deze vaccins bewaard moeten worden en wie ze gaat toedienen. Het advies over wie wanneer gevaccineerd moet worden, kan ook nog veranderen door nieuwe inzichten. De meest actuele planning van het vaccineren tegen COVID-19 is terug te vinden op de website van de Rijksoverheid.

Uitnodiging voor vaccinatie

Als je aan de beurt bent om gevaccineerd te worden tegen COVID-19, ontvang je een uitnodigingsbrief. In de uitnodigingsbrief staat waar je gevaccineerd wordt. Bijvoorbeeld door de huisarts, door de GGD, door het ziekenhuis waar je werkt of door een verpleeghuis.

Eigen keuze maken

Of je gevaccineerd wilt worden tegen COVID-19, beslis je zelf. Het is dus geen verplichting om je te laten vaccineren. De maatregelen tegen COVID-19 die door de overheid worden genomen, gelden voor iedereen. Als je je niet vaccineert, dan gaan er geen extra maatregelen gelden voor jou.

Het is belangrijk om je te laten vaccineren tegen COVID-19. Je beschermt jezelf tegen COVID-19, maar je beschermt ook je omgeving tegen COVID-19. Als er veel mensen gevaccineerd zijn, kan het virus zich niet goed meer verspreiden en kunnen de maatregelen versoepeld worden.

Griepvaccinatie

Sommige mensen vragen zich af of een griepvaccinatie ook beschermt tegen COVID-19. De griepvaccinatie beschermt helaas niet tegen COVID-19. Het griepvirus is namelijk een heel ander soort virus, een influenzavirus. De griepvaccinatie werkt dus niet tegen het coronavirus.

Wanneer mag ik GEEN COVID-19 vaccinatie krijgen?

In de volgende gevallen mag je geen COVID-19 vaccinatie krijgen. De risico’s op ernstige bijwerkingen zijn dan te groot:

• Je hebt een ernstige allergie voor één van de stoffen in het vaccin.

Je kunt in de bijsluiter van de vaccins precies zien welke stoffen erin zitten. De bijsluiters zijn te vinden op de website geneesmiddeleninformatiebank.nl. Overleg bij twijfel altijd

met je huisarts of allergoloog.

• Je hebt een ernstige allergische reactie gehad na een eerdere injectie met hetzelfde vaccin.

Je hebt bijvoorbeeld een ernstige allergische reactie gehad nadat je de eerste COVID-19 vaccinatie hebt gekregen. Overleg bij twijfel altijd met je huisarts of allergoloog.

Het kan ook zijn dat je tijdelijk geen COVID-19 vaccinatie mag krijgen. In de volgende gevallen moet het moment dat je gevaccineerd wordt, uitgesteld worden:

• Koorts

Bij een temperatuur van 38 graden Celsius of hoger, moet je COVID-19 vaccinatie uitgesteld worden. Het wordt dan namelijk heel moeilijk om onderscheid te maken tussen bijwerkingen van

de vaccinatie en verschijnselen van je ziekte. Bij koorts die mogelijk door COVID-19 komt, moet je thuis blijven en je laten testen.

• COVID-19

-Als je klachten hebt die bij COVID-19 kunnen passen: Blijf thuis en laat je testen. Je mag niet naar de plek toe komen waar gevaccineerd wordt.

-Als je positief getest bent op COVID-19, maar je hebt geen klachten: Vanaf 4 weken na de test kun je je alsnog laten vaccineren.

-Als je positief getest bent op COVID-19, en je hebt klachten: Wacht tot je geen klachten meer hebt en zorg dat er minimaal 4 weken tussen het begin van je klachten en de

vaccinatie zit.

-Als je positief getest bent op COVID-19, maar je klachten gaan maar niet over: Het is belangrijk dat je thuis blijft tot je niet meer besmettelijk bent. Als je niet meer besmettelijk

bent, kun je vanaf 4 weken na het begin van je klachten gevaccineerd worden. Overleg met je huisarts als je klachten in de tussentijd weer toenemen. Het kan dan nodig zijn de

vaccinatie alsnog uit te stellen.

-Als je voor COVID-19 in het ziekenhuis behandeld bent met medicijnen: Overleg met je huisarts of je behandelend arts in het ziekenhuis of je gevaccineerd mag worden. Als je

behandeld bent met monoklonale antistoffen, moet de vaccinatie uitgesteld worden tot minimaal 2-3 maanden na deze behandeling.

• Narcose

Als je vlak na de vaccinatie geopereerd moet worden en onder narcose gaat, kan het nodig zijn om de vaccinatie uit te stellen. Zorg dat er 2 dagen tussen de vaccinatie en de

operatie zitten, het liefst nog wat langer. Als je een COVID-19 vaccinatie krijgt na een operatie met narcose, dan hoeft de vaccinatie niet uitgesteld te worden.

In de volgende gevallen is het soms nodig met je huisarts of behandelend specialist te overleggen of je de COVID-19 vaccinatie mag krijgen:

• Epilepsie

Overleg met je huisarts of je neuroloog als je epilepsie hebt en je eerder een insult hebt gehad na een vaccinatie of na het hebben van koorts.

• Zwangerschap en borstvoeding

-Zwangerschap: COVID-19 vaccinatie wordt afgeraden tijdens de zwangerschap. Dit komt doordat we nog niet genoeg weten over het effect van het vaccin op de zwangerschap.

Het is beter om je na je zwangerschap te laten vaccineren. Soms is er een reden om wel tijdens je zwangerschap te vaccineren. Bijvoorbeeld bij bepaalde gezondheidsklachten

of als je een beroep hebt waarin je meer risico loopt op COVID-19. Overleg bij twijfel altijd met je huisarts, verloskundige of gynaecoloog.

-Kinderwens: Als je zwanger wilt worden kun je je gewoon laten vaccineren.

-IVF: Als je bezig bent met een IVF-behandeling, overleg dan met je gynaecoloog over het beste moment om te vaccineren tijdens de IVF-behandeling.

-Borstvoeding: Tijdens borstvoeding mag je gevaccineerd worden tegen COVID-19.

Let bij het gebruik van de volgende medicijnen op als je een COVID-19 vaccinatie krijgt:

• Bloedverdunners

Meestal is het geen probleem om een COVID-19 vaccinatie te krijgen als je bloedverdunners gebruikt. Soms moet er met de trombosedienst overlegd worden over het beste

tijdstip voor de vaccinatie. Geef daarom aan welke bloedverdunners je gebruikt als je een afspraak maakt voor de vaccinatie.

• Medicijnen die het afweersysteem remmen

Meestal is het geen probleem om een COVID-19 vaccinatie te krijgen als je medicijnen gebruikt die je afweersysteem remmen. Het kan wel zijn dat het vaccin minder effect heeft

door het gebruik van de medicijnen. Als je de medicijnen tijdelijk gebruikt, kan het soms beter zijn de vaccinatie uit te stellen. Overleg hierover altijd met je huisarts of je

behandelend specialist.

Wanneer mag ik de COVID-19 vaccinatie WEL krijgen?

In de volgende gevallen mag je de COVID-19 vaccinatie gewoon krijgen:

• Verkoudheid, lichte bovenste luchtweginfectie, lichte maagdarminfectie, zonder koorts (temperatuur van 38 graden Celsius of hoger) en zonder COVID-19
• Kinderwens en borstvoeding
• Gebruik van antibiotica
• Epilepsie of andere neurologische aandoening die stabiel is
• Stofwisselingsziekten
• Geen milt hebben (asplenie)
• Astma, eczeem, kippeneiwitallergie of allergie (tenzij dit een allergie is voor een stof uit het vaccin!)
• Ondervoeding of overgewicht
• Hartafwijking
• Bijwerkingen na een eerste vaccinatie die mild zijn verlopen (tenzij dit een ernstige allergische reactie was na de eerste vaccinatie!)
• Ernstige allergische reactie (anafylactische shock) na een ander vaccin dan het COVID-19 vaccin, medicijn of voedingsmiddel. Overleg dit altijd met je huisarts of allergoloog! Het is ook belangrijk dit aan te geven bij het maken van de afspraak en aan degene die de vaccinatie geeft, zodat er extra maatregelen genomen kunnen worden!

Belangrijk: Overleg altijd met je huisarts of behandelend specialist bij twijfel of je het COVID-19 vaccin mag krijgen!

Kans op ziekte na vaccinatie

Als je gevaccineerd bent tegen COVID-19 is de kans klein dat je ziek wordt door COVID-19. Hoe groot deze kans precies is, verschilt per vaccin. Als je toch ziek wordt, zijn je klachten meestal minder erg. De vaccins die tot nu toe goedgekeurd zijn, bestaan uit 2 injecties met een tussenpoos van 3 weken. Je bent het beste beschermd tegen COVID-19 vanaf een week nadat je allebei de vaccinaties hebt gehad. Omdat je altijd een kleine kans hebt om toch ziek te worden ondanks je vaccinatie, blijft het belangrijk om je aan de maatregelen te houden. Ook blijft het belangrijk om je te laten testen als je klachten hebt die kunnen passen bij COVID-19. Of je na vaccinatie tegen COVID-19 ook minder besmettelijk bent voor anderen, weten we nog niet. Hoe lang je precies beschermd bent tegen COVID-19 weten we ook nog niet. Hier moet meer en langer onderzoek voor gedaan worden.

Je bent het beste beschermd na 2 vaccinaties. Het is dus heel belangrijk dat je ook de tweede vaccinatie gaat halen. We proberen de tweede vaccinatie 3 weken na de eerste vaccinatie te geven. Soms moet de tweede vaccinatie uitgesteld worden. Bijvoorbeeld bij koorts of als je tussen de eerste en de tweede prik besmet bent geraakt met COVID-19. Waarschijnlijk is het uitstellen van de tweede vaccinatie geen probleem. Het is wel belangrijk dat de tweede vaccinatie die je krijgt van hetzelfde merk is als de eerste vaccinatie.

De maatregelen van de overheid na vaccinatie

Ook als je volledig gevaccineerd bent tegen COVID-19, blijven de maatregelen van de overheid gelden. We weten namelijk nog niet goed of je het virus alsnog kunt verspreiden als je gevaccineerd bent. Tot we hier meer over weten blijven de volgende punten belangrijk als je gevaccineerd bent:

• Houd je aan de maatregelen van de overheid, deze maatregelen gelden voor zowel mensen die wel gevaccineerd zijn als die niet gevaccineerd zijn.
• Als je 1 dag of 2 dagen na vaccinatie milde klachten krijgt (moe, hoofdpijn, verhoging) dan kan dit een bijwerking zijn van de vaccinatie. Deze klachten gaan na een paar dagen vanzelf over.
• Blijf thuis en laat je testen als je na vaccinatie ook last hebt van verkoudheid, hoesten, benauwdheid, verlies van reuk of verlies van smaak.
• Blijf thuis en laat je na 5 dagen testen als je na vaccinatie contact hebt gehad met iemand met COVID-19.
• In de zorg wordt nog steeds met persoonlijke beschermingsmiddelen gewerkt, ook na vaccinatie tegen COVID-19.

Pfizer/BioNTech vaccin (Comirnaty)

Het vaccin van Pfizer/BioNTech heeft als naam Comirnaty. Het is een mRNA vaccin. Dit betekent dat het vaccin een code bevat (het messenger RNA of boodschapper RNA). Als je het vaccin krijgt, wordt dit mRNA door de cellen opgenomen. De cellen worden door het mRNA aan het werk gezet en gaan een stukje van het coronavirus maken, het spike-eiwit. Jouw afweersysteem herkent dit spike-eiwit als gevaarlijk, en gaat er antistoffen tegen maken. Zo zijn jouw antistoffen klaar om je te beschermen als je hierna echt in contact komt met het coronavirus. Het mRNA en de andere stoffen van het vaccin worden door je lichaam weer afgebroken. Sommige mensen zijn bang dat door het mRNA jouw eigen DNA kan veranderen. Dit is niet het geval blijkt uit onderzoek. Het mRNA kan niet bij jouw DNA komen en kan er niks aan veranderen.

Bijsluiter:

De bijsluiter met onder andere de precieze stoffen in het vaccin, is te vinden via geneesmiddeleninformatiebank.nl.

Effectiviteit:

Het vaccin is meer dan 90% effectief als je 2 vaccinaties hebt gehad. Van de volledig gevaccineerde mensen, worden er 90% minder mensen ziek in vergelijking met mensen zonder vaccinatie. Bij mensen van 65 jaar en ouder worden zelfs 94% minder mensen ziek na volledige vaccinatie. De mensen die wel ziek werden, hadden minder ernstige klachten.

Toediening;

Dit vaccin bestaat uit 2 injecties die gegeven worden met een tussenpoos van 3 weken. De injectie wordt gegeven in de spier van de bovenarm. Het vaccin van Pfizer/BioNTech moet bewaard worden bij een temperatuur van -75 graden Celsius. Voordat je het vaccin krijgt, wordt het ontdooid.

Bijwerkingen:

De meest voorkomende bijwerkingen ontstaan 1 of 2 dagen na de vaccinatie en gaan vanzelf over. Als je deze bijwerkingen hebt gehad na de eerste vaccinatie, kun je de tweede vaccinatie gewoon krijgen. Je kunt dan wel weer opnieuw last hebben van bijwerkingen. Je kunt zo nodig paracetamol innemen. Houd de dosering aan die op de verpakking staat. Overleg met je huisarts bij twijfel, vragen of zorgen over je klacht. Ook als de klachten erger worden of veranderen kun je het beste contact met je huisarts opnemen. 

Meest voorkomende bijwerkingen:

• Pijnlijke en soms gezwollen plek waar je de prik hebt gekregen
• Moeheid
• Hoofdpijn
• Spierpijn
• Koude rillingen
• Gewrichtspijn
• Koorts

De kans op een ernstige allergische reactie (anafylactische shock) is heel erg klein. Dit komt maar zelden voor. Als je allergisch bent voor een stof in het vaccin, dan mag je het vaccin niet krijgen. Als je een ernstige allergische reactie hebt gehad na de eerste vaccinatie, dan mag je de tweede vaccinatie niet krijgen.

Moderna vaccin

Het vaccin van Moderna is een mRNA vaccin. Dit betekent dat het vaccin een code bevat (het messenger RNA of boodschapper RNA). Als je het vaccin krijgt, wordt dit mRNA door de cellen opgenomen. De cellen worden door het mRNA aan het werk gezet en gaan een stukje van het coronavirus maken, het spike-eiwit. Jouw afweersysteem herkent dit spike-eiwit als gevaarlijk, en gaat er antistoffen tegen maken. Zo zijn jouw antistoffen klaar om je te beschermen als je hierna echt in contact komt met het coronavirus. Het mRNA en de andere stoffen van het vaccin worden door je lichaam weer afgebroken. Sommige mensen zijn bang dat door het mRNA jouw eigen DNA kan veranderen. Dit is niet het geval blijkt uit onderzoek. Het mRNA kan niet bij jouw DNA komen en kan er niks aan veranderen.

Bijsluiter:

De bijsluiter met onder andere de precieze stoffen in het vaccin, is te vinden via geneesmiddeleninformatiebank.nl.

Effectiviteit:

Het vaccin is meer dan 94% effectief als je 2 vaccinaties hebt gehad. Van de volledig gevaccineerde mensen, worden er 94% minder mensen ziek in vergelijking met mensen zonder vaccinatie.

Toediening;

Dit vaccin bestaat uit 2 injecties die gegeven worden met een tussenpoos van 4 weken. De injectie wordt gegeven in de spier van de bovenarm.

Bijwerkingen:

De meest voorkomende bijwerkingen ontstaan 1 of 2 dagen na de vaccinatie en gaan vanzelf over. Als je deze bijwerkingen hebt gehad na de eerste vaccinatie, kun je de tweede vaccinatie gewoon krijgen. Je kunt dan wel weer opnieuw last hebben van bijwerkingen. Je kunt zo nodig paracetamol innemen. Houd de dosering aan die op de verpakking staat. Overleg met je huisarts bij twijfel, vragen of zorgen over je klacht. Ook als de klachten erger worden of veranderen kun je het beste contact met je huisarts opnemen. 

Meest voorkomende bijwerkingen:

• Pijnlijke en soms gezwollen plek waar je de prik hebt gekregen
• Moeheid
• Hoofdpijn
• Spierpijn
• Koude rillingen
• Gewrichtspijn
• Koorts
• Opgezette lymfeklieren
• Misselijkheid en overgeven

De kans op een ernstige allergische reactie (anafylactische shock) is heel erg klein. Dit komt maar zelden voor. Als je allergisch bent voor een stof in het vaccin, dan mag je het vaccin niet krijgen. Als je een ernstige allergische reactie hebt gehad na de eerste vaccinatie, dan mag je de tweede vaccinatie niet krijgen.

Bronnen

Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Quin medisch specialisten, medisch onderzoekers en met gebruik van publieke bronnen.